رله استارت (Start Relay) یکی از اجزاء سیستم های سرمایش کوچک خانگی مانند یخچال ها و دستگاه های تهویه مطبوع است که وظیفه کنترل فرآیند روشن و خاموش شدن کمپرسور را انجام می دهد.
در بسیاری از اوقات، علت مشکل در عملکرد یخچال ناشی از خرابی رله استارت آن است. در این مقاله با رله استارت یخچال و همچنین مهم ترین علائم خرابی آن آشنا می شویم.
رله استارت یخچال چیست و چه وظیفه ای دارد؟
در یخچال ها و به طور کلی در سیستم های سرمایشی مبتنی بر سیکل تبرید تراکمی مهم ترین قطعه، کمپرسور است. در این سیستم ها کمپرسور وظیفه افزایش فشار و برقراری جریان مبرد در سیکل تبرید را بر عهده دارد.
اما برای حفظ دمای هوا و مواد غذایی داخل یخچال در محدوده تنظیم شده، لازم نیست کمپرسور همواره روشن باقی بماند.
در واقع تنها هنگامی که یک جرم گرم وارد یخچال می شود یا دمای داخل یخچال به دلایلی مثل باز شدن درب آن، نفوذ حرارت از بدنه و … افزایش پیدا می کند، کمپرسور روشن شده و سیکل سرمایشی یخچال فعال می شود.
پس از این که سیکل سرمایشی دمای داخل یخچال را به اندازه کافی کاهش داد، کمپرسور خاموش شده و تا زمانی که دمای محیط داخل یخچال مجدداً افزایش پیدا کند خاموش باقی می ماند. بدین ترتیب، کمپرسور یخچال در طول هر شبانه روز چندین بار روشن و خاموش می شود.
رله استارت نوعی سوییچ است که از اصول الکترومغناطیس و الکترومکانیکی برای قطع و وصل مدارهای الکتریکی استفاده می کند. در یخچال ها، رله استارت روشن و خاموش کردن خودکار موتور کمپرسور را کنترل می کند.
هنگامی که دمای داخل یخچال افزایش پیدا کرده و لازم است کمپرسور روشن شود، رله استارت جریان برق را در موتور کمپرسور برقرار می کند و هنگامی که دمای یخچال به اندازه کافی کاهش داده شد، رله استارت جریان برق به کمپرسور را قطع می کند.
انواع رله استارت
در یخچال ها از چندین نوع رله استارت استفاده می شود از جمله: رله استارت جریانی، پتانسیل و PTC (Positive Temperature Coefficient). این رله ها همگی یک کار را انجام می دهند ولی از روش های مختلف.
رله استارت جریانی (Current Starting Relay)
رله استارت جریانی از جریان زیاد ورودی کشیده شده توسط موتور کمپرسور هنگام شروع به کار آن برای فعال کردن کویل رله و وارد مدار کردن سیکل راه اندازی دوم استفاده می کند. کویل این رله با سیم پیچ دائم (run winding) موتور سری است تا جریان زیاد اولیه را حس کند.
اتصالات این نوع رله در حالت عادی باز هستند و به صورت سری با مدار راه اندازی قرار می گیرند. هنگامی که موتور تلاش می کند تا روشن شود، اتصال برقرار می شود و مدار راه اندازی را فعال می کند. پس از روشن شدن موتور، اتصال قطع شده و مدار راه اندازی را از موتور جدا می کند.
رله استارت پتانسیل (Potential Starting Relay)
رله استارت پتانسیل از ولتاژ القایی ایجاد شده در سیم پیچ راه اندازی (start winding) برای فعال کردن کویل رله استفاده می کند. کویل این نوع رله به صورت موازی با سیم پیچ راه اندازی موتور قرار می گیرد. هنگامی که ولتاژ القایی در سیم پیچ راه اندازی به مقدار مشخصی می رسد، کویل فعال می شود.
هنگامی که کویل رله فعال شود، موجب می شود که یک مجموعه از اتصالات که در حالت عادی برقرار هستند قطع شوند و اجزاء راه اندازی را از مدار خارج کنند. تا وقتی که موتور به کار کردن ادامه می دهد، این مجموعه اتصالات در حالت قطع شده باقی می مانند و هنگامی که موتور خاموش شود، دوباره وصل می شوند.
رله استارت PTC (Positive Temperature Coefficient)
در رله استارت PTC از یک ترمیستور ضریب دمایی مثبت برای از مدار خارج کردن اجزاء راه اندازی استفاده می شود. مدار به نحوی سیم کشی می شود که ترمیستور PTC با اجزاء راه اندازی به صورت سری قرار می گیرد.
هنگامی که موتور راه اندازی می شود، جریان برق در ترمیستور و اجزاء راه اندازی برقرار می شود. با برقراری جریان در ترمیستور، دمای آن به سرعت افزایش پیدا می کند و مقاومت آن نیز سریعاً تا حد زیادی افزایش می یابد و عملاً اجزاء راه اندازی از مدار خارج می شوند. تا قبل از این اتفاق، موتور راه اندازی شده است.
پس از هر بار استفاده، رله PTC باید خنک شود تا بتوان دوباره از آن استفاده کرد. بنابراین باید یک فاصله زمانی حداقل چند دقیقه ای بین خاموش و روشن شدن موتور وجود داشته باشد تا رله PTC فرصت کافی برای خنک شدن را پیدا کند.
علائم خرابی رله استارت
در بسیاری از موارد، مشکلات عملکردی یخچال می تواند ناشی از خرابی رله استارت آن باشد. در این صورت، رله استارت یخچال باید تعویض شود. مهم ترین نشانه های خرابی رله استارت در یخچال ها موارد زیر هستند. ( درباره یخچال بانک خون بیشتر بدانید. )
یخچال خنک نمی کند
واضح ترین نشانه این که رله استارت به درستی کار نمی کند آن است که کمپرسور روشن نشده و در نتیجه یخچال خنک نمی کند. این مشکل را از صدای کمپرسور نیز می توان تشخیص داد.
در حالت عادی کمپرسور روشن صدای کمی تولید می کند که برای افراد نزدیک آن با کمی دقت قابل تشخیص است. اگر صدای روشن شدن کمپرسور شنیده نمی شود و دمای داخل یخچال افزایش پیدا می کند، احتمال این که رله استارت خراب شده و به درستی عمل نکند وجود دارد.
صدای تق تق رله
هر بار که رله استارت کمپرسور را روشن می کند، یک صدای تق شنیده می شود. این صدا ناشی از عملکرد رله است و چه در واقع کمپرسور روشن شود، چه نشود صدای تق ناشی از عملکرد رله ایجاد می شود.
اگر رله سعی کند که کمپرسور را روشن کند ولی کمپرسور روشن نشود، پس از فاصله زمانی کوتاهی مجدداً برای روشن کردن آن تلاش می کند.
این فاصله زمانی معمولاً دو تا پنج دقیقه است. لذا صدای تکراری تق تق رله می تواند نشانه تلاش ناموفق رله برای روشن کردن کمپرسور و در نتیجه خرابی آن باشد.
آزمایش تکان داد و صدای تلق تلق
این آزمایش بهترین روش برای تشخیص این است که رله کار می کند یا نه. محل قرارگیری رله استارت همان محل نصب کمپرسور است و از پشت یخچال قابل دسترس است. ( درباره نکات طلایی نگهداری کمپرسور باد بیشتر بدانید. )
بیخچال را از برق بکشید و درب محفظه پشت یخچال را باز کنید. رله استارت را از کمپرسور جدا کنید و آن را تکان دهید. اگر صدای تلق تلق از داخل رله شنیده می شود، رله استارت خراب شده است و باید تعویض شود.
اگر صدای تلق تلق شنیده نمی شود و رله ظاهر سالمی دارد مشکل از رله نیست و احتمالاً مشکل از خود کمپرسور است.
عیب یابی و تعویض رله استارت
اگر ابزار یا مهارت کافی برای تعویض رله استارت یخچال را ندارید بهتر است با یک تعمیرکار تماس بگیرید. اما اگر خودتان به دنبال عیب یابی و تعویض رله هستید، این قسمت می تواند راهنمای مناسبی برای شما باشد.
گام اول: رله را از یخچال جدا کنید
محل قرارگیری رله درقسمت پایینی پشت یخچال است. ابتدا درب محفظه پشتی یخچال که محل قرارگیری کمپرسور است را باز کنید. نزدیک کمپرسور یک جعبه کوچک خواهید دید که تعدادی سیم از آن بیرون آمده اند.
این جعبه همان رله استارت یخچال است. یخچال های قدیمی معمولاً رله سیم پیچ دارند که از سیم پیچ مسی آن ها به راحتی قابل تشخیص هستند. در یخچال های جدیدتر از رله های حالت جامد استفاده می شود که برای چک کردن آن ها نیاز به تجهیزات ویژه است.
گام دوم: ظاهر رله را بررسی کنید
اگر ترمینال های رله دچار خوردگی شده اند، رله احتمالاً باید تعویض شود. البته بعضی از رله ها تنها باید تمیز شوند تا دوباره به خوبی کار کنند.
با استفاده از یک تمیزکننده سطوح فلزی ترمینال های رله را پاک کنید و آن را دوباره در محل خود قرار دهید. یخچال را روشن کنید و چک کنید که آیا مشکل بر طرف شده است یا خیر. اگر رله هنوز کار نمی کند احتمالاً سوخته است و باید تعویض شود.
گام سوم: سالم بودن رله را چک کنید
چند روش برای چک کردن این که آیا رله استارت درست کار می کند یا نه وجود دارد. رله های حالت جامد را می توان به آسانی و با استفاده از آزمایش تکان دادن و صدای تلق تلق که پیشتر به آن اشاره شد بررسی کرد. اگر با تکان دادن رله از آن صدای تلق تلق به گوش می رسد، رله احتمالاً سوخته است و باید تعویض شود.
رله های سیم پیچ را می توان با استفاده از یک اهم متر چک کرد. رله استارت معمولاً دارای سه ترمینال است که با حروف S، M و L مشخص شده اند.
برای برررسی پیوستگی رله، پراب های اهم متر را روی ترمینال های S و M قرار دهید. باید عدد صفر نشان داده شود. در حالی که پراب ها هنوز به ترمینال ها متصل هستند، رله را بچرخانید. این بار باید یک صدای تق شنیده شود و اهم متر مقدار بی نهایت را نشان دهد.
پراب ها را جدا کنید و این بار به دو ترمینال S و L متصل کنید. مراحل قبل را مجدداً تکرار کنید. نتایج باید مشابه قبل باشد. برای حالت بعد، پراب ها را جدا کرده و به ترمینال های M و L متصل کنید.
در این حالت اهم متر باید حتی پس از چرخاندن رله نیز عدد صفر را نشان دهد. اگر این طور نیست، رله را با یک رله سالم و جدید تعویض کنید. هنگام خرید رله جدید دقت کنید که مدل آن مشابه رله قبلی باشد.
جمع بندی
رله استارت یکی از اجزاء سیستم های سرمایشی کوچک مانند یخچال ها است که وظیفه کنترل روشن و خاموش شدن خودکار کمپرسورهای تک فاز را بر عهده دارد.
با توجه به این که کمپرسور یخچال در طول شبانه روز به صورت دوره ای روشن و خاموش می شود و این فرآیند توسط رله استارت انجام می گیرد، این جزء کوچک یخچال نقش مهمی در عملکرد آن دارد و خرابی آن موجب عملکرد نامناسب یخچال می شود.