یخچال بانک خون (Blood Bank Refrigerator) سیستم تبریدی است که با ایجاد دمای مناسب و یکنواخت از خون، محصولات خونی و اجزای آن محافظت می کند.

این نوع از یخچال ها ویژگی های متفاوتی از سایر یخچال ها دارند که از میان آن ها می توان به رساندن محصولات به دمای مناسب در زمان بسیار کوتاه اشاره کرد.

در بسیاری از آزمایشگاه ها، مراکز درمانی و بیمارستان ها از یخچال بانک خون استفاده می شود. در این مقاله قصد آشنایی با ویژگی ها، نحوه کار، کاربرد و انواع این یخچال ها را داریم.

یخچال بانک خون چیست و چه کاربردی دارد؟

خون یک محلول سوسپانسیون متشکل از 45 درصد سلول های خونی و 55 درصد پلاسما است. سلول های خونی شامل گولبولهای قرمز، سفید و پلاکت ها است.

در سیستم گردش خون بدن، این سیال در تماس مستقیم با بافت ها و ارگان های بدن بوده و در تنفس، جابجایی، دفاع، فشار آسمزی سیال های بدن، میزان PH و سایر فعالیت ها نقش مستقیم دارد.

بنابراین وجود خون برای متابولیسم نرمال و بالانس اعضای داخلی بدن، ضروری است. در برخی از بیماری ها و حوادث، میزان خون بدن کاهش می یابد و باید به سرعت جبران شود. در غیر این صورت، جان فرد به خطر می افتد. به همین دلیل مراکز درمانی باید ذخایر خونی داشته باشند تا در سریع ترین زمان ممکن، خون مناسب به فردی که در خطر قرار گرفته تزریق شود.

از طرفی، نگهداری خون فرایند بسیار حساسی است و به دقت بالایی نیاز دارد. به همین دلیل برای این کار از یخچال مخصوصی به نام یخچال بانک خون استفاده می شود.

یخچال بانک خون یک سیستم تبرید تخصصی است که برای نگهداری بسیاری از مواد از جمله خون و مشتقات آن، محصولات بیولوژیکی، واکسن ها و سایر مواد مشابه استفاده می شود. ( درباره سیستم سرمایشی و کاربردهای آن بیشتر بدانید. )

تفاوت این یخچال با سایر سیستم های تبرید، توانایی فراهم کردن دمای دقیق، سریع و با پایداری بسیار بالاست. کارایی یخچال بانک خون به گونه ای است که با هیج یک از یخچال های خانگی و سیستم های تبرید معمولی جایگزین نمی شود.

یخچال های بانک خون همانند سایر سیستم های تبرید مشابه از چرخه تبرید تراکمی برای تولید سرما استفاده می کنند. در این چرخه، چهار فرایند زیر به ترتیب باعث می شود تا سرما در اواپراتور تولید شود:

• فرایند فشرده سازی بخار مبرد در کمپرسور
• فرایند تبدیل بخار با فشار بالا به مایع با فشار بالا در کندانسور
• شکستن فشار بالای مایع مبرد و تبدیل آن به سیال دوفازی در شیر خفانش
• تبخیر بخش مایع سیال دوفازی در اواپراتور و تبدیل آن به بخار در اواپراتور

تمام این موارد در این یخچال مشابه یخچال های خانگی است اما نکته ای که یک یخچال بانک خون را متفاوت می سازد، سیستم کنترلی با توانایی و ضریب ایمنی بالا و سرعت بالای سیستم تبرید در رساندن محصولات به دمای موردنظر است. البته برای رسیدن به سرعت بالا، به ظرفیت بالاتری برای سیستم تبرید نیاز است.

خنک کاری خون و محصولات مشابه به شرایط زیر نیاز دارد:

• دمای نگهداری خون کامل (whole blood) و سلول های قرمز خون باید بین 2 تا 6 درجه سلسیوس باشد.
• دمای نگهداری پلاکت باید بین 20 تا 24 درجه سلسیوس تحت لرزش مداوم باشد.
• دمای نگهداری پلاسمای تازه منجمدشده باید زیر -20 درجه سلسیسوس باشد.
• دمای نگهداری رسوب کرایو (cryoprecipitate) باید زیر -20 درجه سلسیوس باشد.

بنابراین در صورتی که محصولات فوق برای مدت زمان کوتاهی در یخچال های معمولی نگهداری شوند، هیچ مشکلی به وجود نمی آید. اما در صورت نگهداری برای زمان طولانی و با مقدار فراوان، استفاده از یخچال بانک خون، ضروری است.

اصول کار یخچال بانک خون بر اساس چیلرهای تبرید تراکمی است اما ویژگی هایی به سیستم تبرید اضافه شده است تا از پس وظیفه خود برآید. ( درباره چیلر تراکمی هوا خنک بیشتر بدانید. )

ویژگی های یخچال بانک خون

به دلیل محصولات مختلفی که در یخچال بانک خون قرار می گیرند، پوشش بیرونی، کانال های هوا، کاور اواپراتور، طبقه ها و سایر قطعات داخلی همگی از جنس استیل ضد زنگ هستند.

برای یخچال هایی که در کاربردهای پزشکی استفاده می شوند، دقت کنترل دما متفاوت است. در یخچال های بانک خون، دقت کنترل دما بسیار بالاست.

دمای بخش خون باید در 4 درجه سلسیوس و با دقت 1 درجه کنترل شود. یخچال مربوط به نگهداری داروها در دمای 5 درجه و با دقت 3 درجه کنترل می شود. بنابراین طراحی و ساخت یخچال های بانک خون به مراتب سخت از سایر یخچال ها خواهد بود.

از دیگر ویژگی هایی که در یخچال های بانک خون می توان پیدا کرد، سیستم هشدار است. نگهداری محصولات خونی حساسیت بالایی دارد و به همین دلیل یخچال بانک خون باید به صورت پیوسته، وضعیت سیستم را پایش کرده و در صورت بروز هر گونه مشکل، آن را به اطلاع کاربر برساند.

علاوه بر پایش، سیستم هشدار وظیفه دارد تا در هر بازه مشخص مانند 4 ساعت، اطلاعات را چاپ کرده و یا از هر طریق دیگری به کاربر نشان دهد.

در یخچال های بانک خون، درب جلویی معمولا از جنس شیشه است و برای جلوگیری از تشکیل قطرات آب بر روی آن از هیترهای مخصوصی استفاده می شود تا داخل یخچال به وضوح دیده شود.

سیستم گردش هوای داخل یخچال نیز باید به گونه ای باشد که دمایی کاملا یکنواخت در تمام نقاط داخل یخچال ایجاد شود.

از دیگر ویژگی های یخچال های بانک خون، وجود سیستم پشتیبان در صورت قطع برق است. احتمال قطعی برق همیشه وجود دارد و بنابراین این یخچال ها باید بتوانند در صورت بروز چنین شرایطی، محصولات خود را بدون افت کیفیت، حفظ کنند.

برخی از یخچال های بانک خون، ویژگی های دیگری مانند درب های اتوماتیک دارند که این ویژگی این امکان را فراهم می کند تا در صورت باز ماندن درها، به صورت خودکار بسته شده و از آسیب احتمالی جلوگیری شود.

همچنین بخوانید : درب سردخانه

تمام این ویژگی ها، ضریب ایمنی دستگاه را افزایش داده و به کاربر اطمینان می بخشد که می تواند برای مدت طولانی تری بدون افت کیفیت، محصولات خود را نگهداری کند.

ظرفیت داخلی یخچال های بانک خون بر اساس تعداد کیسه های خونی که می توان در محفظه داخلی جای داد، اندازه گیری می شود. بر این اساس، یخچال های کوچک دارای ظرفیت چند ده کیسه و یخچال های بزرگ، ظرفیت چند صد و یا چند هزار کیسه را دارند.

در شکل زیر اجزای یک یخچال بانک خون را مشاهده می کنید.

اجزای یخچال بانک خون

قسمت اصلی یخچال بانک خون یعنی بخش سیستم تبرید همانند سایر سیستم های تبرید یخچال ها از نوع تراکمی است اما دارای ویژگی هایی مانند توان تولید سرما در زمان کم به میزان زیاد، ایمنی و اعتمادپذیری بالا است.

این سیستم از 4 بخش کندانسور، اواپراتور، کمپرسور و شیر خفانش تشکیل شده است. کندانسور این نوع از سیستم ها معمولا از نوع هواخنک هستند و گرمای مبرد درون چرخه به هوای محیط اطراف یخچال دفع می شود.

تمام اجزا و سیستم ها باید به گونه ای باشند که کمترین احتمال خرابی وجود داشته باشد. در صورتی که از اجزایی با کیفیت مناسب استفاده شود و همچنین بازرسی ها و نگهداری دوره ای به صورت کامل انجام شود، می توان به این هدف دست یافت.

علاوه بر سیستم تبرید، سیستم های دیگری در یخچال بانک خون وجود دارد که مهم ترین آن ها سیستم پایش، کنترل و ثبت داده های درون یخچال است. کنترلر و سنسورهای دمای این سیستم باید دقت بسیار بالایی داشته باشند.

سیستم کنترلی باید همیشه فعال بوده و تمام اجزای یخچال را کنترل کند. همچنین سیستم پایش و ثبت داده ها باید به صورت مرتب وظیفه خود را انجام دهد.

علاوه بر این در صورت بروز هرگونه مشکل ممکن است احتمال آسیب به محصولات داخل یخچال وجود داشته باشد و به همین دلیل باید سیستم هشداری تعبیه شود که این شرایط را به کاربر اطلاع دهد. در چنین موقعیتی، کاربر می تواند با انجام اقدامات مناسب، از آسیب رسیدن به محصولات جلوگیری کند.

به دلیل حساسیت کاربرد یخچال های بانک خون، بدنه و درب باید از فلزاتی ساخته شوند که به مرور زمان دچار زنگ زدگی و پوسیدگی نشوند. معمولا بدنه از ورقه های استیل و درب ها از پروفیل های استیل مانند استیل 304 ساخته می شوند.

استانداردهای یخچال بانک خون

معروف ترین استانداردی که در زمینه یخچال های بانک خون و نگهداری از خون وجود دارد، استاندارد مربوط به انحمن پیشرفت در زمینه های خون و بیوتراپی یا AABB (Association for the Advancement of Blood & Biotherapies) است.

برای دسترسی به تمام اطلاعات منتشر شده توسط این انجمن، به این لینک مراجعه کنید. مطابق با استانداردهای این انجمن، ملاحظات مهمی وجود دارد که باید در یخچال بانک خون لحاظ شوند. از مهم ترین الزامات این استاندارد، دماهای ذخیره سازی خون، گردش هوای کارآمد و سیستم هشدار است که در بخش قبل ذکر شد.

علاوه بر این، بهتر است که یک یخچال بانک خون، ویژگی های زیر را نیز داشته باشد:

• کشوها به گونه ای باشند که در صورت نشتی هر گونه سیال، از ریختن آن بر روی طبقات پایین جلوگیری کنند تا سلامت سایر محصولات تضمین شود.
• درب یخچال از جنس شیشه بوده و نورپردازی مناسبی وجود داشته باشد تا تمام محصولات داخل یخچال به وضوح دیده شوند.
• فن های اواپراتور در حین باز شدن درها خاموش شوند تا دمای پایدار داخل یخچال حفظ شود.

نگهداری از یخچال بانک خون

با توجه به حساسیت یخچال های بانک خون، باید اقدامات منظم و مطابق با برنامه سازنده برای نگهداری این تجهیز انجام شود. نگهداری و بازرسی از این یخچال ها شامل کالیبراسیون دما، بررسی درزها برای اطمینان از عدم وجود نشتی و تست عملکرد است.

انجام این اقدامات، صحت عملکرد یخچال شما تایید کرده و از خرابی های احتمالی جلوگیری می کند. پروتکل ها و نحوه انجام این مراحل برای سازندگان مختلف، متفاوت است و بهتر است طبق دستورالعمل سازنده پیش بروید.

کالیبراسیون و تست عملکرد نیز به تجهیزات و تخصص زیادی نیاز دارد و پیشنهاد می شود اگر خودتان این تجهیزات را در اختیار ندارید، از سایر افراد متخصص کمک بگیرید.

در یخچال های بانک خون، علاوه بر موارد مربوط به صحت عملکرد مکانیکی، مسائل بهداشتی نیز اهمیت بسیار زیادی دارد و به همین دلیل این موارد نیز باید به صورت دوره ای بررسی شوند تا در صورت بروز مشکل، از آسیب بیشتر به محصولات جلوگیری شود.

سخن آخر

یخچال بانک خون جزو تجهیزات تبرید در کاربردهای پزشکی است که به صورت گسترده در تمام مراکز درمانی استفاده می شود. این نوع از یخچال ها جایگزینی ندارند و نمی توان از هیچ یک از سایر سیستم های تبرید به صورت طولانی مدت به منظور نگهداری از خون استفاده کرد.

کاربرد این یخچال دارای حساسیت بسیار بالایی بوده و به همین دلیل به ضریب ایمنی بسیار بالاتری نسبت به سایر کاربردها نیاز دارد. به همین دلیل در صورتی که شما نیز قصد خرید یکی از این یخچال ها را دارید، پیشنهاد می شود قبل از اقدام به خرید با افراد متخصص در زمینه سیستم های تبرید مشورت کنید.

شرکت فراسرد با تجربه بلندمدت در زمینه انواع سیستم های تبرید آماده ارائه مشاوره در این زمینه است؛ پس با کارشناسان ما در ارتباط باشید.