سردخانه ها (Cold room) نقش بسیار مهمی در بسیاری از صنایع به عهده دارند و می توان از آن ها برای کاربردهای مختلفی استفاده کرد. مهم ترین مواردی که ویژگی های یک سردخانه را تعیین می کنند، دما و هستند.
کنترل دمای سردخانه مهم ترین وظیفه ای است که سردخانه بر عهده دارد و برای هر کاربرد خاصی، بازه دمایی متناسبی وجود دارد. همچنین برای برخی از کاربردها، کنترل رطوبت محیط سردخانه نیز اهمیت ویژه ای دارد.
در این مقاله قصد داریم نکات مربوط به دما و رطوبت سردخانه ها را بررسی کرده و با این کمیت ها بیشتر آشنا شویم.
بهترین دما و رطوبت سردخانه
دما و رطوبت محیط سردخانه کاملا وابسته به موادی است که درون آن نگهداری می شوند. در این بخش، دما و رطوبت ایده آل برای کاربردهای مختلف را بررسی می کنیم.
سردخانه ها معمولا برای ذخیره سازی و نگهداری موادی استفاده می شوند که به تازگی تولید شده و باید مدت زمانی انبار شوند. ( شما برای آگاهی از قیمت درب سردخانه میتوانید بیشتر بدانید. )
این زمان، از چند ساعت تا چند ماه و حتی در برخی موارد، چند سال نیز طول خواهد کشید. مهم ترین موارد استفاده از سردخانه، مواد غذایی از جمله انواع گوشت ها، نوشیدنی ها، مواد شیمیایی و داروها است.
در جدول زیر، دما و رطوبت محیط سردخانه برای مهم ترین محصولاتی که در سردخانه ها نگهداری می شوند آورده شده است. تنها دما و رطوبت سردخانه شرایط کافی برای نگهداری از محصولات نیستند و برای محصولات زیر ممکن است الزامات دیگری نیز نیاز باشد.
| محصول | دما (درجه سلسیوس) | رطوبت نسبی (درصد) |
| گوشت | -1 تا 3 | 85 تا 95 |
| ماهی | 0 تا 4 | 65 تا 70 |
| لبنیات | 2 تا 4 | 65 تا 70 |
| تخم مرغ | 3 تا 10 | 75 تا 80 |
| ریشه سبزیجات | 2 تا 4 | 60 تا 70 |
| برگ و ساقه سبزیجات | 2 تا 4 | 90 تا 100 |
| موز و سایر میوه هایی که نیاز به رسیده شدن دارند. | 10 تا 15 | 80 تا 85 |
| سیب زمینی | 3 تا 6 | 85 تا 95 |
| میوه ها | 0 تا 5 | 80 تا 95 |
| گل های غیر استوایی مانند لاله و نرگس | 1 تا 5 | 80 تا 90 (بدون وجود چگالش) |
| گل های استوایی مانند ارکیده | 10 تا 15 | 80 تا 90 (بدون وجود چگالش) |
| داروها | 15 تا 25 | 45 تا 60 |
| داروهایی پروتئینی و مبتنی بر سلول | 2 تا 8 | 45 تا 60 |
استانداردهای دما و رطوبت سردخانه
علاوه بر داده های جدول قبل، دما و رطوبت محیط سردخانه با استفاده از قوانین و مقرراتی که برای محصولات مختلف وجود دارد، مشخص می شود.
برای صنایع غذایی، معروف ترین استانداردی که استفاده می شود، استاندارد سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت مواد غذایی یا HACCP (Hazard Analysis and Critical Control Points) است.
تمام بخش های شرکت های مختلف که با آماده سازی، تولید، مدیریت، بسته بندی، نگهداری، حمل و نقل و توزیع مواد غذایی سر و کار دارند می توانند از این استاندارد استفاده کنند تا ایمنی محصولات آن ها تضمین شود. ( درباره اصول چیدمان مواد غذایی در سردخانه بیشتر بدانید.)
یکی از موارد این استاندارد، کنترل و تنظیم دما و رطوبت محیط سردخانه حاوی مواد غذایی به صورت پیوسته است. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه و مطالعه جزئیات استاندارد می توانید به این لینک مراجعه کنید.
دیگر استانداردی که برای داروها وجود دارد، استاندارد وضعیت بهینه تولید یا GPM (Good Manufacturing Practice) است که مجموعه قوانینی است که پایین ترین سطح و شرایط ممکن برای شرکت های دارویی را مشخص می کند.
همچنین استاندارد ایزو 9001 یک استاندارد جهانی است که برای مدیریت کیفیت تدوین شده است. پایش دما و رطوبت محیط سردخانه جزو موارد این استاندارد است.
زمانی که در رابطه با سردخانه ها صحبت می شود، بازه دمایی پارامتری نامفهوم است. بر طبق استاندارها و به طور کلی اصطلاحات زیر برای مشخص کردن نوع سردخانه استفاده می شوند:
- دمای اتاق: 15 تا 25 درجه سلسیوس
- خنک یا سرد: 8 تا 15 درجه سلسیوس
- تبرید: 2 تا 8 درجه سلسیوس
- انجماد سریع (Deep-freezing): -15 تا -20 درجه سلسیوس
کنترل دما و رطوبت محیط سردخانه
سردخانه های مختلف، از روش های متفاوتی برای کنترل رطوبت و دما استفاده می کنند. برای کنترل دما از دو نوع سیستم مکانیکی و دیجیتال استفاده می شود.
سیستم های مکانیکی معمولا از ترموستات ها استفاده می کنند که با تنظیم شدن بر روی دمای خاصی، سیستم را روشن و خاموش می کنند. در سیستم های دیجیتال کنترل دما، از سنسورهای الکترونیکی به همراه میکروکنترلرها برای انجام این وظیفه استفاده می شود.
سنسورهای دما، داده ها را به میکروکنترلر انتقال می دهند و پردازنده مرکزی بر اساس تنظیماتی که از قبل بر روی آن برنامه ریزی شده است، روشن، خاموش یا تنظیم میزان بار تبرید سردخانه را مشخص می کند. بدیهی است که سیستم های دیجیتال دارای دقت و کارایی بیشتری هستند.
کنترل رطوبت سردخانه نیز با استفاده از حسگرهای رطوبت انجام می گیرد. افزایش رطوبت هوا، کار آسانی است و تنها نیاز است که مقداری بخار آب در هوای سردخانه پخش شود اما کاهش رطوبت محیط سردخانه نیاز به سیستم های پیچیده تر و گران قیمت تری دارد.
برای مطالعه در زمینه مکانیسم های افزایش یا کاهش رطوبت، به مقاله اصول کنترل رطوبت و رطوبت گیری در سیستم تهویه مطبوع مراجعه کنید.
مشکلات ناشی از میزان نامناسب دما و رطوبت محیط سردخانه
در صورتی که دما و رطوبت سردخانه از محدوده مجاز خارج شود، علاوه بر کاهش طول عمر محصولات و احتمال آسیب به آن ها، مشکلات دیگری نیز در سردخانه به وجود خواهد آمد.
موارد زیر مهم ترین نشانه های این مشکلات هستند که در صورت مشاهده آن ها باید نسبت به رفع مشکل و تنظیم دما و رطوبت سردخانه اقدام شود:
- تشکیل یخ در سازه ها، تجهیزات و اواپراتور
- جمع شدن آب و یخ در قسمت های مختلف سردخانه
- تشکیل تکه های یخ در سقف سردخانه
- مرطوب شدن و آسیب دیدن محصولات سردخانه
- تشکیل مه در هوای سردخانه
در صورتی که مشکلات مربوط به دما و رطوبت سردخانه نامناسب ادامه یابند، نتایج زیر را در پی خواهند داشت:
- افزایش هزینه های مختلف و کاهش سود
- وارد شدن آسیب به محصولات و بسته بندی آن ها که باعث لطمه دیدن کسب و کار مربوطه خواهد شد.
- ایجاد خطر برای پرسنل و تجهیزاتی که در محیط سردخانه کار می کنند.
- این مشکلات ناشی از عدم وجود کنترل بر شرایط کاری بوده و به مرور زمان، شرایط سردخانه را آشفته تر خواهند کرد.
مشکلاتی که برای کنترل رطوبت محیط سردخانه وجود دارد، برای محصولات و شرایط آب و هوایی مختلف، متفاوت خواهند بود. در صورتی که اقلیمی که سردخانه در آن قرار دارد، دارای رطوبت پایینی باشد، احتمال بروز مشکلات مربوط به رطوبت سردخانه کمتر خواهد بود.
همچنین بخوانید: سردخانه صنعتی چیست و انواع سردخانه های صنعتی
در مقابل، اگر محل سردخانه نزدیک دریا بوده یا نیاز به نگهداری محصولات در دمای پایین و رطوبت بالا وجود داشته باشد، مشکل رطوبت سردخانه به مراتب بیشتر بوده و نیازمند توجه بیشتری خواهد بود.
علاوه بر منطقه جغرافیایی، فصول سال نیز می توانند تاثیر زیادی بر عملکرد سردخانه ها داشته باشند و باید اقدامات لازم در این زمینه انجام شوند.
سخن آخر
دما و رطوبت محیط سردخانه مهم ترین کمیت هایی هستند که کنترل کردن آن ها شرط لازم برای تمام سردخانه ها است.
با وجود این که سیستم های کنترلی دما و رطوبت سردخانه، هزینه های اولیه و جاری را بر سیستم تحمیل می کنند، اما هر چه این هزینه اولیه بیشتر باشد، مدیریت سردخانه و میزان مصرف انرژی بهینه تر خواهد شد و همچنین احتمال ورود آسیب به محصولات کمتر خواهد شد.